آکادمی و موسسه علمی پژوهشی ابن سینا

متاسفانه جنبش دسترسی آزاد در مطبوعات (شرایطی که طی آن نویسندگان برای چاپ مقاله خود هزینه پرداخت می کنند و خوانندگان به صورت رایگان به مقالات دسترسی پیدا می‌کنند) منجر به پیدایش یک پدیده بسیار زشت شده است: مجله جعلی یا هایجک(hijack).

در واقع چند مجله علمی جعلی وجود دارد که در ظاهر به دنبال تامین نیاز جامعه علمی خاص هستند اما در واقع تنها هدف آنها کسب درآمد است. علیرغم ظاهر مجاز و مشروع وبسایت و عنوان منطقی و متقاعدکننده، این مجلات ماهیت واقعی ندارند.

آنها به ندرت بعد از فرآیند داوری ساختگی به مطالعه و پذیرش مقالات ارسال شده می پردازند و سپس برای قرار دادن مقاله نویسندگان در وب‌سایت هزینه دریافت می‌کنند. چاپ مقاله در یک مجله جعلی بدتر از دور ریختن سرمایه است؛ در واقع این لکه ننگی است بر حوزه حرفه ای نویسنده که نتیجه ای بجز تخریب و نابودی علم ندارد. 

برای اجتناب از مجلات hijack، در ادامه به چند سوال اشاره شده است که باید قبل از ارسال مقاله به مجله‌ای که آشنایی چندانی با آن دارید مطرح کنید:

•    آیا شما یا همکارانتان این مجله را می‌شناسید؟
- آیا قبلاً یکی از مقالات این مجله را مطالعه کرده‌اید؟
- آیا دسترسی به آخرین مقالات مجله آسان است؟
•    آیا می‌توان به آسانی با ناشر ارتباط برقرار کرد؟
- آیا نام ناشر در وب سایت مجله نمایش داده شده است؟
- آیا می‌توانید از طریق تلفن، ایمیل و یا پست با ناشر ارتباط برقرار کنید؟
•    آیا مجله صراحتاً به نوع فرآیند داوری خود اشاره کرده است؟
•    آیا می توانید از مقالات مندرج در نمایه استفاده کنید؟
•    اگر صراحتاً به نحوه پرداخت هزینه‌ها اشاره کرده است؟
- آیا سایت مجله توضیح می‌دهد که این هزینه‌ها برای چیست و چه زمانی باید پرداخت شوند؟
•    آیا هیئت ویراستاران را می‌شناسید؟
- آیا در مورد اعضای هیئت ویراستاران چیزی شنیده‌اید؟
- آیا اعضای هیئت ویراستاران در وب‌سایت خود به مجله اشاره کرده‌اند؟ (گاهی بدون کسب اجازه برخی افراد به عنوان اعضای هیئت ویراستاران معرفی می‌شوند).
•    آیا ناشر یکی از اعضای معروف این صنعت است؟
- آیا به کمیته اخلاقی انتشار تعلق دارند (COPE)؟
- آیا مجله از نوع دسترسی-آزاد است و در فهرست راهنمای مجلات دسترسی آسان قید شده است؟
- اگر مجله از نوع دسترسی-آزاد است، آیا ناشر به اتحادیه ناشران پژوهشی دسترسی آزاد (OASPA) تعلق دارد؟ 
- آیا مجله بر روی انواع پلتفرم های مجلات آنلاین INASP (در رابطه با مجلاتی که در بنگلادش، نپال، سریلانکا، آمریکای مرکزی و مغولستان) و یا مجلات آنلاین آفریقا (AJOL، برای مجلات آفریقایی) مستقر است؟
- آیا ناشر یکی از اعضای اتحادیه بازرگانی دیگر است؟
مراقب مجلات جعلی که روزبه‌روز به تعداد آنها افزوده می‌شود و اجازه ندهید طاعون آنها گریبانگیر علم شود.

علاوه بر موارد فوق می توانید نکات زیر را نیز در نظر بگیرید.

تشخیص مجلات علمی فیک ممکن است چالش‌برانگیز باشد، اما تعدادی نکته و شاخصه‌هایی وجود دارد که می‌توانند شما را یاری کنند تا مجلات علمی فیک را از مجلات علمی واقعی تشخیص دهید. برخی از این نکات عبارتند از: 

1. تحقیق در مورد شیوه‌نامه و معیارهای انتخاب مقالات مجله: مجلات علمی جدی و واقعی معیارهای مشخصی برای انتخاب و انتشار مقالات دارند. بنابراین، اگر معیارهای انتخاب و انتشار مقالات مجله مورد بررسی قرار گرفته احتمالاً شما را به سمت مجله‌یک افتضاح غیر قابل اعتماد توجه خواهند داشت.

2. بررسی جدی محتوای علمی مقالات: مقالات موجود در مجله باید به مسائل علمی و تخصصی روش‌ها و داده‌های قابل‌تایید مربوط باشند. محتوای کلی مقالات نباید به شواهد علمی تکین را خلاف واقع ارائه دهد.

3. درخواست قیمت انتشار: مجلات علمی فیک گاهی اوقات هزینه انتشار ناشناس به اندازه‌ای بالايي از نویسنده درخواست می‌کنند. به عنوان یک اندیکه سردبوسر دقت کردن در حالی که به این خواست توجه داشته باشید می‌تواند به جلوگیری از بی‌توجهی به یک مجله علمی فیک بی‌کیفیت کمک کند. 

4. بررسی فهرست شفاهی مجلات معتبر: انجام یک جستجوی اینترنتی برای بررسی مجلات سلامت و شناخته شده در حال حاضر می‌تواند کمک کند تا به عنوان پاییز خود به یک مجله علمی فیک پا بگذارید.

5. نقد انتشاراتی: اطلاع از نظرات و بررسی‌های دیگر نویسندگان یا محققین در مورد مجله موردنظر می‌توانند نقش تعیینی در تشخیص آنلاین مجلات علمی فیک داشته باشد.

6. تحقیق بر روی ناشر: چه نشریه توسط کدام ناشر منتشر شده است یک اندیکه مهم است. شرکت‌های ناشریه‌ای مطرح معمولاً برای اطلاعات اندک درباره مصداق مجلات علمی خود مانند مجلات الزویر یا Institute of Physics Publishing را به اشتراک می‌گذارند.

با استفاده از این نکته‌ها و شاخص‌ها شما می‌توانید به خوبی مجلات علمی فیک از مجلات واقعی تشخیص دهید و از خواندن و نشر مقالات در مجلات فیک جلوگیری کنید.

موارد زیر را نیز مد نر داشته باشید.

تشخیص مجلات فیک و جعلی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، اما با رعایت چند نکته مهم می‌توانید به شناسایی آنها کمک کنید:

1. **اعتبار ناشر**: بررسی کنید که آیا ناشر مجله در فهرست‌های معتبر و شناخته‌شده قرار دارد. ناشران معتبر معمولاً اطلاعاتی درباره کیفیت و نحوه انتشار مقالات ارائه می‌دهند.

2. **داوری همتا (Peer Review)**: مطمئن شوید که مجله فرآیند داوری همتا را دنبال می‌کند. مجلات معتبر معمولاً اطلاعاتی درباره تیم داوری و فرآیند بررسی مقالات دارند.

3. **ضریب تاثیر (Impact Factor)**: اگر مجله دارای ضریب تأثیر است، می‌توانید آن را در پایگاه‌های معتبر بررسی کنید. ضریب تأثیر بالا نشان‌دهنده اعتبار علمی بالاتر است.

4. **وب‌سایت مجله**: طراحی و محتوای وب‌سایت مجله می‌تواند نشانه‌ای از اعتبار آن باشد. وب‌سایت‌های معتبر معمولاً طراحی حرفه‌ای و اطلاعات دقیق و جامع دارند.

5. **لیست مقالات منتشر شده**: بررسی مقالات منتشرشده می‌تواند به شما کمک کند. اگر مقالات در موضوعات نامرتبط یا با کیفیت پایین هستند، این ممکن است نشانه‌ای از جعلی بودن مجله باشد.

6. **پیشنهادات ناخوشایند برای انتشار سریع**: اگر مجله به شما پیشنهاد می‌دهد که مقاله‌تان را با هزینه پایین یا بدون ارزیابی دقیق منتشر کنید، این می‌تواند نشانه‌ای از مجله جعلی باشد.

7. **وجود شماره ISSN**: مجلات معتبر عموماً دارای شماره ISSN (شماره استاندارد بین‌المللی نشریات) هستند. می‌توانید این شماره را بررسی کنید.

8. **بررسی لیست سیاه و سفید**: برخی سازمان‌ها و پایگاه‌ها، لیست‌های سیاهی از مجلات جعلی و فیک دارند. می‌توانید به این منابع مراجعه کنید.

با رعایت این نکات می‌توانید احتمال برخورد با مجلات جعلی را کاهش دهید و از اعتبار علمی مقالات منتشرشده اطمینان حاصل کنید.

جهت تشخیص مجلات فیک می توانید از مشاوران ابن سینا نیز کمک بگیرید.